Nie tylko nastrój, lecz także rozmaite nawiązania podpowiadają, że muzyka Wajnberga – również VIII, IX i X Kwartet smyczkowy – zrodziła się w wyobraźni człowieka cierpiącego z powodu tragedii najbliższych i odczuwającego nostalgię za utraconą ojczyzną, gdzie spędził „najlepszy i najszczęśliwszy okres” swego życia, jak wyznał po latach rozmówcy z Polski.

Te trzy opusy – 66, 80 i 85 – powstawały w latach, gdy żył wspomnieniami, na co jednoznacznie wskazuje dobór tekstów w ówczesnych utworach wokalnych. W VI Symfonii (op. 79) wykorzystał żydowskie i rosyjskie wiersze o wojnie. Komponując Dziennik miłości (op. 87), sięgnął do wierszy Stanisława Wygodzkiego opłakującego córkę zamordowaną w Auschwitz. Symfonię „Kwiaty polskie” (op. 83) zainspirował poemat Juliana Tuwima przepełniony tęsknotą za utraconą ojczyzną. Wajnberg czekał ponadto – jak już wyżej wspomniano – na libretto Pasażerki, której bohaterów mógł utożsamiać z własną rodziną.

Nic zatem dziwnego, że wszystkie kwartety zamieszczone na tej płycie zostały napisane w tonacjach molowych: c-moll (VIII), fis- moll (IX) i a-moll (X). Najważniejsze i najdłuższe są w nich części powolne. Lamentacyjna i melancholijna muzyka rozpoczyna, przypomina się w środkowym epizodzie i kończy VIII Kwartet smyczkowy. W Dziewiątym wypełnia część trzecią, nabierając wyraźnych tonów dramatycznych. W Dziesiątym pojawia się jako Adagio na początku, a potem jako trzecie, przedostatnie ogniwo.

Danuta Gwizdalanka