Marcin Józef (Martino Giuseppe) Żebrowski – kompozytor, skrzypek, wokalista (bas) i pedagog – należy do najwybitniejszych przedstawicieli polskiej kultury muzycznej XVIII wieku. Dobitnie potwierdza to z jednej strony zachowana twórczość, a z drugiej fakt, że jego dzieła były drukowane – jako jednego z nielicznych kompozytorów staropolskich – poza granicami Rzeczypospolitej. W latach 1757 i 1758 w wydawnictwie Johanna Juliusa Hummla w Amsterdamie został opublikowany cykl sześciu sonat a Due Violini & Basso oraz Sinfonia Es. Ponadprzeciętny, na tle innych kompozytorów polskich tego okresu, talent Żebrowskiego, jak również jego niezwykle oryginalną inwencję twórczą i różnorodność uprawianych gatunków znakomicie ukazuje także niniejsza płyta monograficzna, już druga w kolekcji Narodowego Forum Muzyki we Wrocławiu poświęcona temu twórcy. (…)

Prezentowane nagranie zawiera nieszpory maryjne Żebrowskiego, które wpisano w kontekst liturgiczny poprzez wykorzystanie antyfon chorałowych zaczerpniętych z Vesperae in Visitatione B. Mariae Virginis (nieszpory na święto Nawiedzenia NMP), w wersjach zanotowanych w XVII-wiecznym Antyfonarzu rzymskim wydanym w Krakowie w 1645 roku (Antiphonarium iuxta ritum Breviarii Romani…). Jako antyfonę do kantyku Magnificat wybrano natomiast niezwykle oryginalną melodię z liturgicznym tekstem Beatam me dicent omnes generationes, zanotowaną w manuskrypcie zawierającym dwa Andante pro processione Żebrowskiego (PL-CZ III-739) w formie dopisku po pierwszej sonacie w partii Hoboe Primo. (…)

Od strony muzycznej w nieszporach Żebrowskiego na podkreślenie zasługuje różnorodność opracowań poszczególnych psalmów, widoczna w zakresie obsady, faktury (tutti, solo-tutti, duet, aria, naprzemienne stosowanie odcinków homofonicznych i polifonicznych), struktury harmonicznej i – przede wszystkim – melodyczno-rytmicznej. Można tu dostrzec charakterystyczną dla tego twórcy ornamentalną i urozmaiconą rytmicznie linię melodyczną partii wokalnych i instrumentalnych, ze znaczną ilością ozdobników, figur triolowych, synkop czy rytmów punktowanych (także tzw. lombardzkich), kształtowaną pod wyraźnym wpływem stylu neapolitańskiego, powszechnego w ówczesnej muzyce kościelnej, odznaczającą się jednak widocznym rysem indywidualnym. Warto również zwrócić uwagę na barokową retorykę muzyczną, wykorzystywaną przez kompozytora z dużą pomysłowością, pomimo że dąży on bardziej do wyrażania nastroju całego tekstu psalmowego niż pojedynczych słów. Żebrowski traktuje kolejne człony cyklu nieszpornego jako odrębne, w pełni samodzielne części, dla których podstawę kształtowania architektoniki stanowi forma poetycka psalmów (odcinki muzyczne pokrywają się najczęściej z kolejnymi wersami, czasem łączonymi ze sobą treściowo), z wyraźnie zaznaczoną końcową doksologią. Szczególnie wyróżnia się w tym względzie najbardziej rozbudowany, wieńczący cały cykl kantyk Magnificat, utrzymany w formie i stylu włoskiej kantaty wersetowej, z interesującymi odcinkami solowymi sopranu (Quia respexit) i basu (Deposuit). Z kolei w pełnych wokalnej wirtuozerii ariach basowych Salve Regina oraz Ave maris stella zwraca uwagę pomysłowe dialogowanie głosu solowego i partii instrumentalnych. W ostatniej z wymienionych kompozycji na szczególne wyróżnienie zasługuje partia koncertującej trąbki w najwyższym rejestrze clarino, napisana najprawdopodobniej pod wpływem wirtuozowskich umiejętności Wincentego Pińskiego, trębacza kapeli jasnogórskiej w latach 1748–83, który otrzymywał jedną z najwyższych pensji spośród wszystkich muzyków (w pewnym okresie nawet wyższą od Żebrowskiego), co dobitnie potwierdza jego wysoką pozycję w zespole. Na koniec warto podkreślić, że wspomniane koloratury oraz partia koncertującej trąbki skalą trudności, a przede wszystkim bogactwem inwencji kompozytorskiej (głównie w zakresie urozmaicenia struktury melodyczno-rytmicznej) dorównują ogólnoeuropejskiej twórczości religijnej połowy XVIII wieku.

Remigiusz Pospiech

MARCIN JÓZEF ŻEBROWSKI (1748–1780)

1. ADAGIO PRO PROCESSIONE SOLEMNI in D     3’46
2. Deus in adiutorium      0’40
3. Antiphona 1: Exurgens Maria      0’33
4. Psalmus: DIXIT DOMINUS     6’14
5. Antiphona 1: Exurgens Maria     0’34
6. Antiphona 2: Intravit Maria     0’28
7. Psalmus: LAUDATE PUERI     2’42
8. Antiphona 2: Intravit Maria     0’29
9. Antiphona 3: Ut audivit     0’50
10. Psalmus: LAETATUS SUM     2’38
11. Antiphona 3: Ut audivit     0’51
12. Antiphona 4: Benedicta tu     0’26
13. Psalmus: NISI DOMINUS     2’44
14. Antiphona 4: Benedicta tu     0’28
15. Antiphona 5: Ex quo facta est     0’39
16. Psalmus: LAUDA JERUSALEM     3’33
17. Antiphona 5: Ex quo facta est     0’39
18. Hymnus: AVE MARIS STELLA     7’50
19. Antiphona ad Magnificat: Beatam me dicent     0’24
Magnificat     [8’16]
20. Magnificat anima mea     0’58
21. Quia respexit     3’32
22. Deposuit potentes     1’49
23. Gloria Patri     1’59
24. Antiphona ad Magnificat: Beatam me dicent     0’26
25. Antiphona: SALVE REGINA      3’26
26. Sequentia: MITTIT AD VIRGINEM     5’09

Czas całkowity:    53:35