Dwudziestka Lutosławskiego nie jest kolekcją „Top Twenty”; nie ma tu niektórych kolęd bardzo popularnych, jak „Wśród nocnej ciszy”, „Mędrcy świata” czy „Pójdźmy wszyscy do stajenki”, są natomiast rzeczy mało znane. (…)

Natomiast zestaw nasz dobrze reprezentuje główne odmiany gatunku. Są tu dwa podstawowe modele: kołysanka i pastorałka (czasem uważana za gatunek odrębny – tak jest zresztą u Mioduszewskiego). Granice między kolędą i pastorałką są płynne; sama obecność toposu pasterskiego, zapisanego w Ewangeliach, o przynależności nie przesądza. Da się jednak, moim zdaniem, znaleźć wyznacznik gatunkowy: byłaby to indywidualizacja pasterzy, łącznie z nadaniem im imion, znaczniejsza rola detali codziennego życia i element dialogu; pastorałka może być – jak w innych krajach – gatunkiem parateatralnym, a jej źródła bywają głębokie: spotykamy, także w Polsce, bezpośrednie nawiązania do arkadyjskiej antycznej scenerii, łącznie z greckimi imionami.

(…)

Kołysanki są bardziej swojskie i niewątpliwie coś ze słowiańskiego liryzmu jest tu składnikiem podstawowym. Gdy śliczna Panna, Jezus malusieńki, Dziecino mała i oczywiście arcypopularne Lulajże, Jezuniu (sparafrazowane przez Chopina) mają wyraźny etniczny stempel tak w tekście, jak i w muzyce.

Niektóre melodie nie mieszczą się jednak w tej dychotomii. Taka jest już pierwsza, chorał „Anioł pasterzom mówił”; taka jest solenna i raczej uczoną ręką ukształtowana „Gdy się Chrystus rodzi”, a także arystokratyczna „Bóg się rodzi” – jedyna kolęda zrodzona pod piórem wybitnego poety, Franciszka Karpińskiego (1741–1825), czołowej postaci polskiego oświecenia i preromantyzmu. Jego kunsztowny wiersz, oparty na ciągu oksymoronów, został niemal narodowym hymnem i tradycją stało się śpiewanie go na zakończenie nabożeństwa w okresie świątecznym. Kompozytora nie zidentyfikowano – niektórzy widzą w tym przeróbkę, ale w każdym razie całość sugeruje warsztat profesjonalisty.

Rafał Augustyn

WITOLD LUTOSŁAWSKI (1913-1994)

1. Anioł pasterzom mówił   2’25
2. Hej! Weselmy się   0’52
3. Gdy się Chrystus rodzi   1’55
4. Północ już była   1’41
5. Bóg się rodzi2’24
6. Gdy śliczna Panna   3’33
7. Przybieżeli do Betlejem   0’58
8. W żłobie leży   2’11
9. Jezus malusieńki   1’32
10. My też pastuszkowie   1’59
11. Lulajże, Jezuniu   2’01
12. Hej, w dzień narodzenia    1’22
13. Jezu, śliczny kwiecie 3’55
14. Hola, hola, pasterze z pola   2’31
15. A cóż z tą dzieciną   1’39
16. Hej, hej, lelija Panna Maryja   2’25
17. Z narodzenia Pana   2’09
18. Pasterze mili   1’52
19. Dziecina mała   2’18
20. Najświętsza Panienka po świecie chodziła   2’18

Czas:       41’51